Yêu nước là tình cảm thiêng liêng và là bổn phận cao cả nhất của mỗi con người đối với quê hương xứ sở đã sinh ra, nuôi dưỡng mình lớn khôn, trưởng thành. Lòng yêu nước là giá trị tốt đẹp để khẳng định tầm cao nhân cách, chiều sâu văn hóa của mỗi công dân đối với Tổ quốc; đồng thời là một trong những động lực quan trọng nhất để góp phần gắn kết cộng đồng, giữ vững ổn định chính trị-xã hội và thúc đẩy đất nước phát triển. Với ý nghĩa đó, Văn kiện Đại hội XI của Đảng nêu rõ: “Tăng cường tuyên truyền, giáo dục tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc, trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia”(1).

Mỗi quốc gia sinh ra, tồn tại và phát triển đều có truyền thống yêu nước theo đặc trưng lịch sử, xã hội và văn hóa của dân tộc mình. Đối với dân tộc Việt Nam, trong lịch sử luôn bị các thế lực ngoại bang nhòm ngó và tìm mọi cách xâm lược, thôn tính, vì vậy phải tự mình tiến hành nhiều cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm. Được tôi luyện bền bỉ, kiểm chứng sâu sắc qua mấy nghìn năm lịch sử, lòng yêu nước và ý thức tự tôn dân tộc của nhân dân Việt Nam có một nền tảng vững chắc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước”.

Vốn là một nước nông nghiệp đất không rộng, người không đông, nhưng Việt Nam luôn phải đương đầu với kẻ thù mạnh hơn gấp nhiều lần cả về sức mạnh quân sự và tiềm lực kinh tế. Trong hoàn cảnh lịch sử khắc nghiệt, để bảo đảm sự tồn tại, phát triển của dân tộc và nòi giống, nhân dân ta đã đứng lên chiến đấu chống kẻ thù xâm lược, dù chúng hùng mạnh đến đâu và từ đâu đến. Lòng tự tôn dân tộc và tình yêu quê hương xứ sở là khởi nguồn của tinh thần yêu nước và đoàn kết keo sơn gắn bó. Đó là sức mạnh nội sinh to lớn được dân tộc ta phát huy cao độ và trở thành một trong những yếu tố quyết định giành thắng lợi trong các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc. Tinh thần yêu nước được bồi đắp, hun đúc qua mỗi giai đoạn lịch sử đã trở thành truyền thống và chủ nghĩa yêu nước Việt Nam. Truyền thống đó là“Đánh cho để dài tóc, đánh cho để đen răng… Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ”(*); đánh đến khi “Còn cái lai quần cũng đánh”(**). Nhận thức, ý thức, xác định ý chí và quyết tâm đánh giặc như thế, cho nên “Dẫu trăm thân ta phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác ta gói trong da ngựa cũng nguyện xin làm”(***).

Với chân lý “Không có gì quý hơn độc lập tự do” nhân dân ta quyết “Thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”- như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định. Chân lý đó đã biến thành sức mạnh “dời non lấp biển” để nhân dân và dân tộc Việt Nam luôn vững vàng, hiên ngang trước mọi uy lực tàn bạo của các thế lực cường quyền và đập tan mọi mưu toan xâm lược. Máu đào của bao thế hệ người Việt Nam đã đổ xuống thấm vào đất cho cây Độc Lập trụ vững và nước mắt đã thấm vào cây cho hoa Tự Do khoe sắc. Thấm nhuần ý nghĩa và giá trị cao cả ấy để thế hệ con cháu hôm nay không bao giờ hững hờ với quá khứ, dửng dưng với lịch sử và có cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn những thành quả cách mạng vĩ đại mà ông cha ta đã giành được trong các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc.

Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, lòng yêu nước luôn là điểm tựa bất biến và là sợi chỉ đỏ xuyên suốt để giữ vững tinh thần, cốt cách của quốc gia dân tộc. Xu thế hợp tác là dòng chủ lưu chính của thời đại, nhưng cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, tiến bộ trên thế giới vẫn tiếp tục diễn ra phức tạp và các thế lực thù địch, phản động chưa bao giờ từ bỏ âm mưu chống phá sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta. Một trong những âm mưu đó là chúng ra sức bóp méo, xuyên tạc những giá trị truyền thống lịch sử và thành quả cách mạng to lớn mà dân tộc ta đã giành được trong các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc ở thế kỷ XX. Thực tế đó đòi hỏi chúng ta phải không ngừng củng cố, vun đắp truyền thống yêu nước cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, nhất là thế hệ trẻ.

Để mang trong mình “tinh thần Việt, tâm hồn Việt”, mỗi người Việt Nam cần được bồi dưỡng, giáo dục để thấu hiểu những giá trị truyền thống và tinh hoa văn hóa mà ông cha ta đã để lại. Những giá trị đó là: Lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân-gia đình -làng xã-Tổ quốc; Lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý; Đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; Sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống...

Tinh thần yêu nước và ý thức dân tộc không phải là những giá trị bất biến, mà luôn được bổ sung, bồi tụ thêm những nội dung mới để phù hợp điều kiện, hoàn cảnh lịch sử mới. Nếu trong các cuộc kháng chiến trước đây, lòng yêu nước được biểu lộ mạnh mẽ từ ý chí quật cường, gan dạ, dám đánh, quyết đánh và đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược, giải phóng dân tộc, hoàn thành sự nghiệp thống nhất non sông gấm vóc; thì ngày nay, tinh thần yêu nước và ý thức dân tộc được thể hiện ở nhiều khía cạnh phong phú, sâu sắc hơn, đó là: Bảo vệ, giữ vững độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc; tận trung với nước, tận hiếu với dân; coi trọng lợi ích quốc gia chân chính trong quan hệ quốc tế; nêu cao ý chí tự lực, tự cường, quyết không cam chịu đói nghèo, lạc hậu, sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển; biết giải quyết hài hòa giữa lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể, cộng đồng và lợi ích xã hội; coi trọng đạo lý “Uống nước nhớ nguồn, thương người như thể thương thân" và thực hiện tốt phong trào “Đền ơn, đáp nghĩa”; học tập và lao động sáng tạo vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” theo định hướng XHCN...

Đề cao tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc và chúng ta luôn coi trọng và giữ gìn truyền thống yêu chuộng hòa bình, công lý, chính nghĩa. Đó là bản sắc của dân tộc ta. Chúng ta yêu nước, yêu hòa bình trong độc lập, tự do, chúng ta sẵn sàng hy sinh thân mình vì độc lập dân tộc, nhưng cũng luôn luôn tìm mọi cách tránh chiến tranh, cứu vãn hòa bình đến phút cuối cùng. Đó là nguyên tắc bất di bất dịch trong ứng xử quốc tế của Việt Nam. Vì yêu nước, thương nòi, nên những vấn đề phức tạp về chủ quyền biển đảo hiện nay chúng ta cần bình tĩnh giải quyết, quý trọng từng phân núi, tấc sông và quý trọng từng giọt máu đồng bào, đó mới là yêu nước thương nòi chân chính và khôn ngoan.

Những giá trị truyền thống nói chung, lòng yêu nước nói riêng là tài sản tinh thần vô giá của tổ tiên, ông cha để lại và là “sở hữu chung” của mọi người dân đất Việt. Do vậy, giáo dục, bồi đắp, nâng cao tinh thần yêu nước, gắn bó thủy chung với cội nguồn và có lòng tự tôn, tự hào dân tộc sâu sắc là trách nhiệm không của riêng ai. Thông qua phát huy sức mạnh tổng hợp của các cấp, các ngành, mặt trận, các đoàn thể, các giai cấp, tầng lớp và toàn thể xã hội, mỗi người sẽ luôn mang trong mình ý thức chủ quyền “Nam quốc sơn hà” như ông cha truyền lại và nhân lên niềm tin “Hạnh tại sinh Nam bang” (May thay được sinh ra ở nước Việt Nam) như danh nhân Ngô Thì Nhậm đã khẳng định. Qua đó, làm cho lòng yêu nước thương nòi ngày càng thấm sâu vào trái tim, khối óc, tình cảm, niềm tin, lẽ sống, tạo động lực thôi thúc mỗi người tự nguyện cống hiến tài năng, trí tuệ, sức lực của mình cho sự phát triển giàu mạnh, phồn vinh của Tổ quốc, vì sự trường tồn của dân tộc Việt Nam.